Yargıtay 9. Hukuk Dairesi
2011/53179 E. - 2014/4204 K. 12.02.2014 T.
KIDEM TAZMİNATINA ESAS ALINMASI GEREKEN SÜRELER ( İşverenler Arasında Organik Bağ - işçinin daha önceki fasılalı çalışmaları - Zamanaşımı Def`i )
İŞVERENLER ARASINDA ORGANİK BAĞ ( Kıdem Tazminatı Hesabı Yönünden )
ÇALIŞANLARA EŞİT DAVRANMA İLKESİ
İŞ SÖZLEŞMESİNİN ASKIDA OLDUĞU SÜRELER ( Kıdem Tazminatı Hesabı Yönünden )
İŞCİNİN DAHA ÖNCEKİ ÇALIŞMALARI ( Kıdem Tazminatı Hesabında )
İSTİFA ETMEK SURETİYLE İŞTEN AYRILAN İŞCİ ( Kıdem Tazminatı Hesabında )
İŞ SÖZLEŞMESİ SÜRERKEN ÖDENEN KIDEM TAZMİNATI
ASKERLİK SÜRESİ ( Kıdem Tazminatı Hesabında )
Kıdem tazminatına esas alınması gereken süre konusunda taraflar arasındaki uyuşmazlıkta:
Farklı işverenler nezdinde geçen sürelerin kıdem tazminatı hesabı noktasında; Özel Daire önceki içtihatlarına dönmüş olup; bu yolla kıdem tazminatının hesabında organik bağ çerçevesinde sonuca ulaşma hedeflenmiştir.
İşçinin alt işverende geçen hizmet süresinin (işyeri devri ayrık olmak üzere), asıl işverene ait işyerinde geçmiş olarak değerlendirilmesi de mümkün değildir.
Somut olayda, mahkemece bilirkişi görüşüne itibarla İş Kanununun 55/d fıkrasında belirtilen 15 günün, çalışılmış gibi sayılan hal olduğu gerekçesiyle kıdem süresine katılması hatalıdır. Bu konuda yasada açık bir hüküm olmadığı gibi yasada açıkça belirtilmediği taktirde fiilen çalışılmayan sürenin kıdeme eklenmesi de mümkün değildir. Bu nedenle kıdem tazminatı farkı alacağının rapor doğrultusunda kabulü hatalıdır.
DAVA VE KARAR:
Davacı, kıdem tazminatı farkı, prim ile eşitsizlik tazminatı alacaklarının ödetilmesine karar verilmesini istemiştir.
Yerel mahkeme, isteği kısmen hüküm altına almıştır.Hüküm süresi içinde davalı avukatı tarafından temyiz edilmiş olmakla, dava dosyası için Tetkik Hâkimi A.Karatuna tarafından düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü:
YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ KARARI:
A) Dava İsteminin Özeti:
Davacı, davalı işyerinde çalışmakta iken davalı işverenin isteği ve talimatı doğrultusunda ...1. Noterliği`nin 14/01/2010 tarih ve 1207 yevmiye sayılı fesih ihbarı ile iş sözleşmesini feshettiğini, davalı işyerinde çalışırken 01/01/2006-31/03/2006 tarihleri arasında ve 2009 yılı Ocak, Mart, Mayıs ve Temmuz aylarında ücretsiz izne ayrıldığını,
iş akdinin feshinde, kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı hesaplanırken ücretsiz izinde geçen sürelerin hesaba katılmadığını,
1136 sayılı yasanın 164/4 maddesi gereği kazanılan dava ve icra takiplerinden hasma yükletilecek vekalet ücretinin avukata ait olduğunu, davalı işverenin dava ve icra takiplerinden kaynaklanan vekalet ücretlerini esas almak sureti ile belirlediği miktar üzerinden Hukuk, Teftiş, İnsan Kaynakları, Muhasebe ve Kooperatif Müdürlüğü ünitelerinde çalışanlara prim ödemesi yaptığını, bu ödenen primin avukatlık ücreti olarak değil ancak sosyal ücret niteliğinde prim olarak algılanması gerektiğini, diğer işçilere de aynı şekilde prim verilmesi gerektiğini,
sadece tüzel işlemlerine katkı sağlayanlara prim ödemesinde bulunmasının da eşit davranma borcuna aykırı olduğunu iddia ederek kıdem tazminatı farkı, prim ve eşitsizlik tazminatının davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
B) Davalı Cevabının Özeti:
Davalı vekili, davacının 2009 yılı Ocak ve Mart aylarının tamamında, Mayıs ayının ise 1-10 arası istirahat raporu aldığını, eşit davranma ilkesinin eşit durumdaki işçilerin farklı işleme tabi tutulmasını önlemeyi amaç edindiğini, davalı birliğin aynı statüdeki tüm işçilere, aynı uygulamayı yaptığını, davacıya yönelik herhangi bir ayrımcı tutum içerisine girmediğini, eşit davranma ilkesinin aranması için işçilerin aynı işyerinin işçileri olma, işyerinde topluluk bulunması, kollektif uygulamanın varlığı, zamanda birlik ve iş sözleşmesiyle çalışma koşullarının hepsinin bir arada mevcut olması gerektiğini, somut olayda böyle bir durumun olmadığını savunarak açılan davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.
Mahkemece, bilirkişi raporu doğrultusunda açılan davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Kararı süresi içersinde davalı vekili temyiz etmiştir.
1- Kıdem tazminatına esas alınması gereken süre konusunda taraflar arasında uyuşmazlık bulunmaktadır.
İşverene ait bir ya da birkaç işyerinde belli bir süre çalışmış bir işçinin, işini kaybetmesi halinde, işinde yıpranması, yeni bir iş edinmede karşılaşacağı güçlükler ve işyerine sağladığı katkı göz önüne alınarak, geçmiş hizmetlerine karşılık işveren tarafından işçiye kanuni esaslar dahilinde verilen toplu paraya “kıdem tazminatı” denilmektedir. Kıdem tazminatının koşulları, hesabı ve ödeme şekli doğrudan İş Kanunlarında düzenlenmiştir.
Kıdem tazminatı, feshe bağlı haklardan olsa da, iş sözleşmesinin sona erdiği her durumda talep hakkı doğmamaktadır. 4857 sayılı İş Kanununun 120 nci maddesi hükmüne göre, yürürlükte bırakılan 1475 sayılı Yasanın 14 üncü maddesinde, kıdem tazminatına hak kazanabilmek için işçinin işverene ait işyerinde en az bir yıl çalışmış olması gerekir.
Kıdem tazminatına hak kazanma noktasında en az bir yıllık çalışma koşulu, İş Kanunu sistemi içinde nispi emredici bir hüküm olarak değerlendirilmelidir. Buna göre, toplu ya da bireysel iş sözleşmeleriyle, en az bir yıl çalışma süresi işçi lehine azaltılabilecektir.
İşçinin işyerinde fiilen çalışmaya başladığı tarih, bir yıllık sürenin başlangıcıdır. Tarafların iş ilişkisi kurulması yönünde varmış oldukları ön anlaşma bu süreyi başlatmaz. Yine iş sözleşmesinin imza tarihi yerine, fiilen iş ilişkisinin kurulduğu tarihin, kıdem tazminatına hak kazanma ve hesap yönünden dikkate alınması gerekir. İşçinin çıraklık ilişkisinde geçirdiği süreler de kıdem tazminatına esas alınmayacak, buna karşın deneme süresi kıdemine eklenecektir.
İşçinin kıdem hakkı bakımından aranan en az bir yıllık süre, derhal fesihlerde feshin bildirildiği anda sona erer. Kural olarak fesih bildirimi muhataba ulaştığı anda sonuçlarını doğurur. Bildirimli fesihler yönünden ise ihbar öneli süreye dahil edilir.
İşçinin işyerinde çalıştığı sırada almış olduğu istirahat raporlarının kıdem süresine eklenmesi gerekir. İşçinin çalıştığı sırada bir defada ihbar önelini altı hafta aşan istirahat raporu süresinin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınamayacağı, kararlılık kazanmış Yargıtay uygulamasıdır.
İşçinin iş sözleşmesinin askıda olduğu süreler de, kıdem süresinden sayılmamalıdır. Örneğin ücretsiz izinde geçen süreler kıdem tazminatına esas süre bakımından dikkate alınmaz.
2822 sayılı Yasanın 42 nci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca, grev ve lokavtta geçen süreler kıdem süresine eklenemez. Tutukluluk ve hükümlülükte geçen süreler de kıdem tazminatına esas sürede dikkate alınamaz.
İşçinin en az bir yıllık çalışması aynı işverene ait işyeri ya da işyerlerinde geçmiş olmalıdır.
Kural olarak aynı guruba ya da holdinge bağlı farklı tüzel kişiliği haiz şirketlerde geçen hizmetlerin birleştirilmesi mümkün değildir. Ancak çalışma hayatında işçinin sigorta kayıtlarında yer alan işverenin dışında başka işverenlere hizmet verdiği, yine işçinin bilgisi dışında birbiri ile bağlantısı olan işverenler tarafından sürekli giriş çıkışlarının yapıldığı sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu gibi durumlar için Dairemizin önceki içtihatlarında “şirketler arasında organik bağ” dan söz edilerek kıdem tazminatına hak kazanma, hesap tarzı yönlerinden aralarında bağlantı bulunan bu işverenlerin birlikte sorumluluğuna gitmekteydi (Yargıtay 9.HD. 26.3.1999 gün 1999/18733 E, 1999/6672 K.).
Ancak daha sonraki kararlarda organik bağdan söz edilerek sonuca gidilemeyeceği kabul edilmiştir (Yargıtay 9.HD. 28.11.2005 gün 2005/34442 E, 2005/37457 K.).
Dairemizin bu yöndeki kararları son yıllarda istikrar kazanmış ve farklı işverenler nezdinde geçen sürelerin kıdem tazminatı hesabı noktasında birleştirilebilmesi için işyeri devri, hizmet akdi devri, asıl işveren alt işveren ilişkisi ve birlikte istihdam olgularının bulunup bulunmadığının araştırılması gerektiği çok sayıda kararda vurgulanmıştır (Yargıtay 9. HD. 22.10.2007 gün 2007/5762 E, 2007/30979 K.). Ancak, bu yöndeki yaklaşım işçilerin yasal haklarını karşılamada özellikle davaların uzaması göz önünde bulundurulduğunda yetersiz kalmıştır. Bu nedenle Dairemiz önceki içtihatlarına dönmüştür. Bu yolla kıdem tazminatının hesabında organik bağ çerçevesinde sonuca ulaşma hedeflenmiştir.
İşçinin alt işverende geçen hizmet süresinin (işyeri devri ayrık olmak üzere), asıl işverene ait işyerinde geçmiş olarak değerlendirilmesi de mümkün değildir.
1475 sayılı Yasanın 14/2 maddesi, işçinin aynı işverene bağlı olarak bir ya da değişik işyerlerinde çalıştığı sürelerin kıdem hesabı yönünden birleştirileceğini hükme bağlamıştır.
O halde kıdem tazminatına hak kazanmaya dair bir yıllık sürenin hesabında, işçinin daha önceki fasılalı çalışmaları dikkate alınır. Bununla birlikte, her bir fesih şeklinin kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde gerçekleşmesi, hizmet birleştirmesi için şarttır.
İşçinin önceki çalışmaları sebebiyle kıdem tazminatı ödenmişse, aynı dönem için iki defa kıdem tazminatı ödenemeyeceğinden, tasfiye edilen dönemin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması mümkün olmaz.
Yine, istifa etmek suretiyle işyerinden ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanmayacağından, istifa yoluyla sona eren önceki dönem çalışmaları kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Ancak aynı işverene ait bir ya da değişik işyerlerinde çalışılan süre için kıdem tazminatı ödenmemişse, bu süre aynı işverende geçen sonraki hizmet süresine eklenerek son ücret üzerinden kıdem tazminatı hesaplanmalıdır.
Zamanaşımı definin ileri sürülmesi halinde, önceki çalışma sonrasında ara verilen dönem on yılı aşmışsa önceki hizmet bakımından kıdem tazminatı hesaplanması mümkün olmaz.
İşçinin iş sözleşmesi feshedilmediği halde çeşitli nedenlerle kıdem tazminatı adı altında yapılan ödemler avans niteliğinde sayılmalıdır.
İşçinin iş sözleşmesinin feshinde kıdem tazminatına hak kazanılması durumunda, işyeri ya da işyerlerinde geçen tüm hizmet sürelerine göre kıdem tazminatı hesaplanmalı, daha önce avans olarak ödenen miktar yasal faiziyle birlikte mahsup edilmelidir. Dairemizin Kararlılık kazanmış olan uygulaması bu doğrultudadır (Yargıtay 9.HD. 2008/18826 E, 2008/14859 K).
Yargıtay uygulaması, kamu kurum ve kuruluşlarından emeklilik sebebiyle ayrılan işçi yönünden borçlanılan askerlik süresinin de kıdem süresine ekleneceği şeklindedir. İşçinin ölümü halinde de mirasçıların talep edebileceği kıdem tazminatı hesabında borçlanılan askerlik süresinin dikkate alınması gerekir (Yargıtay HGK. 9.4.2004 gün 2004/9-339 E, 2004/357 K.).
Somut olayda, mahkemece bilirkişi görüşüne itibarla İş Kanununun 55/d fıkrasında belirtilen 15 günün, çalışılmış gibi sayılan hal olduğu gerekçesiyle kıdem süresine katılması hatalıdır. Bu konuda yasada açık bir hüküm olmadığı gibi yasada açıkça belirtilmediği taktirde fiilen çalışılmayan sürenin kıdeme eklenmesi de mümkün değildir. Bu nedenle kıdem tazminatı farkı alacağının rapor doğrultusunda kabulü hatalıdır.
2- Mahkemece verilen kararda prim alacağının reddi yerindeyse de, bu alacağa dayanılarak talep edilen eşitsizlik tazminatının kabulü de hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ:
Temyiz olunan kararın, yukarıda yazılı sebepten dolayı ( BOZULMASINA ), peşin alınan temyiz harcının istek halinde ilgiliye iadesine oybirliğiyle karar verildi.
Y9HD 12.02.2014 E.2011/53179 - K.2014/4204